Η περίοδος από τα μέσα της δεκαετίας του 1940 μέχρι την ημέρα της Ανεξαρτησίας της Κυπριακής Δημοκρατίας (1960) είδε τη σταδιακή δημιουργία μιας Κοινωνικής Υπηρεσίας, που είχε ως βασικό στόχο την παροχή υπηρεσιών σε άπορες οικογένειες, παιδιά, ηλικιωμένους, παραβάτες και γενικά σε ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. Η δημιουργία μιας τέτοιας Υπηρεσίας, που θα προωθούσε την οργάνωση, προαγωγή και παροχή υπηρεσιών κοινωνικής ευημερίας, εθεωρείτο μια καινοφανής ιδέα για την τότε εποχή.
Οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, όπως είναι γνωστές σήμερα, δημιουργήθηκαν το 1952 και αποτελούνταν αρχικά από ένα μικρό πυρήνα 5 Κηδεμονευτικών Λειτουργών, που είχαν διοριστεί στα μέσα της δεκαετίας του 40 για να επιτηρούν τους ανήλικους παραβάτες και να επιβλέπουν τη λειτουργία της Αναμορφωτικής Σχολής Λάμπουσας.
Ουσιαστικά, η ανάγκη δημιουργίας μιας Κοινωνικής Υπηρεσίας προέκυψε από το πρόβλημα που υπήρχε γύρω από την περίθαλψη και φροντίδα ορισμένων παιδιών που στερούνταν μια ομαλή οικογενειακή ζωή και που συχνά οδηγούνταν στην εκδήλωση αντικοινωνικής συμπεριφοράς και κατέληγαν στην Αναμορφωτική Σχολή Λάμπουσας ή γίνονταν θύματα εκμετάλλευσης και κακής φροντίδας.
Η έγκριση που δόθηκε το 1951 για επέκταση του προγράμματος της κηδεμονευτικής επίβλεψης και στους ενήλικες παραβάτες, καθώς επίσης η εφαρμογή του προγράμματος μεταϊδρυματικής περίθαλψης καταδίκων με στόχο την κοινωνική τους αποκατάσταση, είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική επέκταση των Υπηρεσιών σε προσωπικό και τη μόνιμη αναγνώριση τους ως κρατικού φορέα παροχής κοινωνικών υπηρεσιών.
Το σχέδιο παροχής οικονομικής βοήθειας που εισήχθηκε το 1953, για να αντιμετωπίσει τις χειρότερες μορφές φτώχειας, ήταν η πρώτη εκδήλωση κρατικής μέριμνας προς τους πολίτες και αποτέλεσε τη βάση για την ανάπτυξη προγραμμάτων για προσφορά υπηρεσιών προς τους ηλικιωμένους, τους αναπήρους, τις ανύπαντρες μητέρες, καθώς και τις οικογένειες που είτε ο αρχηγός της οικογένειας είχε αποβιώσει είτε ήταν ανίκανος να εργαστεί.
Περαιτέρω επέκταση των Υπηρεσιών επήλθε με την ψήφιση του Περί Υιοθεσίας Νόμου του 1954 και του Περί Παίδων Νόμου του 1956, με τους οποίους έδωσαν νομική ευθύνη στο Διευθυντή Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της περίθαλψης και φροντίδας παιδιών που στερούνταν προστασίας και να ιδρύσει Παιδικές Στέγες, Ξενώνες και άλλα Ιδρύματα.
Μέχρι το 1956, οι Υπηρεσίες είχαν τόσο καλά εδραιωθεί που ένας Λειτουργός Ευημερίας τοποθετήθηκε σε Γραφείο που συστάθηκε στο Λονδίνο, για να αποτελέσει το σύνδεσμο μεταξύ των μεταναστών και των τοπικών κοινωνικών υπηρεσιών.
Από το 1960, οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, στα πλαίσια της γενικότερης πολιτικής της νεοσύστατης τότε Κυπριακής Δημοκρατίας προς αυτή την κατεύθυνση, ανέπτυξαν στενές σχέσεις με διεθνείς οργανισμούς και ευρωπαϊκά σώματα, όπως τα Ηνωμένα ΄Εθνη, το Συμβούλιο της Ευρώπης και τη Διεθνή Κοινωνική Υπηρεσία.
Κατά την περίοδο 1962 – 1972, οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίες έδωσαν μεγαλύτερη σημασία στη δημιουργία προγραμμάτων για κάλυψη των αναγκών των παιδιών προσχολικής ηλικίας και των ηλικιωμένων, ενώ το πρόγραμμα Κοινοτικής Εργασίας και Υπηρεσιών Νεολαίας εισήχθηκε το 1968, με στόχο να βοηθήσει στην καλύτερη οργάνωση των Κοινοτήτων και των Εθελοντικών Οργανώσεων, ώστε να μπορέσουν να συμβάλουν στην κοινωνική ανάπτυξη. Τα προγράμματα υπηρεσιών προς την νεολαία που είχαν αναπτυχθεί λειτούργησαν μέχρι το 1989, οπόταν μεταβιβάστηκαν στον Κεντρικό Φορέα Νεολαίας που δημιουργήθηκε τότε.
Κατά την περίοδο 1972 – 1974, οι Υπηρεσίες έδωσαν μεγαλύτερη έμφαση στην έρευνα και αξιολόγηση προγραμμάτων, ώστε να προγραμματιστούν καλύτερα οι υπηρεσίες προς την οικογένεια και τα παιδιά. Παράλληλα, δόθηκε έμφαση στην αναβάθμιση προγραμμάτων ιδρυματικής περίθαλψης και διημερεύουσας φροντίδας.
Το πραξικόπημα και η Τουρκική εισβολή του 1974, με τα τραγικά επακόλουθα τόσο στην οικονομική όσο και στην κοινωνική ζωή του τόπου, σημάδευσαν τη μετά την Ανεξαρτησία προοδευτική εξέλιξη των Υπηρεσιών και επέβαλαν την ανάγκη για αναπροσαρμογή της πολιτικής και των στόχων όλων των παρεχομένων προγραμμάτων, μεταθέτοντας την έμφαση από την κοινωνική ανάπτυξη στην κοινωνική ανασυγκρότηση,
Η ανάγκη για αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκάλεσε η εισβολή και ο εκτοπισμός, οδήγησε τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, ως βασικός φορέας προαγωγής της κοινωνικής συνοχής και διαχείρισης των κοινωνικών θεσμών, σε απότομη και ραγδαία επέκταση.
Οι Υπηρεσίες διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο στον αγώνα για περίθαλψη και στέγαση των εκτοπισμένων, ανακούφιση της μαζικής δυσπραγίας, καταπολέμηση της ανεργίας, ανασυγκρότηση των κοινοτήτων και ανάκαμψη της οικονομίας. Ταχείς και επιδέξιοι ελιγμοί και αναπροσαρμογές στις παραδοσιακές μεθόδους και διαδικασίες, συνέβαλαν στην αποτελεσματική αντιμετώπιση των πρωτόγνωρων και έκρυθμων καταστάσεων που είχαν δημιουργηθεί τότε.
Οι ραγδαίες κοινωνικο-οικονομικές εξελίξεις που επήλθαν στον τόπο μας τα τελευταία χρόνια οδήγησαν σε νέες και πολυσύνθετες κοινωνικές προκλήσεις, τις οποίες οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας καλούνται να αντιμετωπίσουν, στο βαθμό που τους επιτρέπουν τα εκάστοτε διαθέσιμα μέσα και πόροι.
Σήμερα, τα προγράμματα/αρμοδιότητες των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, υπάγονται σε τέσσερις ξεχωριστούς Τομείς (Τομείς Α, Β, Γ και Δ) των Κεντρικών Γραφείων Ευημερίας.
Οι υπηρεσίες πρώτης γραμμής προς το κοινό προσφέρονται από τα πέντε Επαρχιακά Γραφεία Ευημερίας, δηλαδή της Λευκωσίας, Λεμεσού, Λάρνακας, Πάφου και Αμμοχώστου. Οι αρμοδιότητες των Επαρχιακών Γραφείων Ευημερίας Λευκωσίας, Λεμεσού και Λάρνακας διαχωρίζονται και προσφέρονται από τα συνολικά εννέα Τοπικά Γραφεία. Στα Επαρχιακά Γραφεία λειτουργούν επίσης εξειδικευμένες Μονάδες για θέματα υιοθεσιών, γονικής μέριμνας, παιδιών υπό φροντίδα, αναδοχής και Κρατικών Ιδρυμάτων.
Υφιστάμενη Οργανωτική Δομή των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας
Η όξυνση των κοινωνικών προβλημάτων που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια, οδήγησαν το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων σε συνεργασία με τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας να καταρτήσουν το "Σχέδιο Αναδιάρθωσης των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας". Το πλαίσιο αναδιάρθρωσης των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας είναι αναρτημένο στην αρχική σελίδα της ιστοσελίδας των ΥΚΕ καθώς και στην Ιστοσελίδα του Υφυπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας.
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ
Οι μεγάλοι σταθμοί της ιστορίας των Κοινωνικών Υπηρεσιών και των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας στην Κύπρο:
1952:
Μια ομάδα προοδευτικών και οραματιστών, δημιουργεί τον πυρήνα των κηδεμονευτικών λειτουργών με αρχικό στόχο την επίβλεψη της Αναμορφωτικής σχολής Λάμπουσας. Σταδιακά το πρόγραμμα επεκτάθηκε, για να περιλαμβάνει και τους ενήλικες παραβάτες καθώς και την περίθαλψη καταδίκων μετά την αποφυλάκισή τους.
1953:
Εισαγωγή της παροχής κρατικής οικονομικής βοήθειας για αντιμετώπιση της φτώχεις. Αυτή ήταν και η πρώτη συγκροτημένη κρατική μέριμνα προς τους πολίτες και η βάση για την επέκταση των υπηρεσιών προς τους ηλικιωμένους, τους αναπήρους, τις ανύπαντρες μητέρες και τα ορφανά παιδιά.
1954 - 1956:
Ψήφιση των Περί Υιοθεσίας και Περί Παίδων Νόμων και ίδρυση της πρώτης παιδικής στέγης και των πρώτων ξενώνων.
1956:
Λειτουργός Ευημερίας τοποθετείται στο Λονδίνο, για να αποτελέσει τον σύνδεσμο μεταξύ μεταναστών και κρατικών κοινωνικών υπηρεσιών.
1960:
Ίδρυση Κυπριακής Δημοκρατίας.
Οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας ξεκινούν να αναπτύσσουν στενές σχέσεις με διεθνείς οργανισμούς και ευρωπαϊκά σώματα, όπως τα Ηνωμένα Έθνη, το Συμβούλιο της Ευρώπης και τη Διεθνή Κοινωνική Υπηρεσία.
1962-1972:
Αναβάθμιση προγραμμάτων ιδρυματικής περίθαλψης και διημερεύουσας φροντίδας.
1974:
Τουρκική εισβολή στην Κύπρο.
Αναπροσαρμογή της πολιτικής και των στόχων όλων των παρεχόμενων προγραμμάτων.Η έμφαση μετατίθεται από την κοινωνική ανάπτυξη στην κοινωνική ανασυγκρότηση. Η ανάγκη για αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκάλεσε η εισβολή και ο εκτοπισμός, οδήγησε τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, ως ο βασικός φορέας προαγωγής της κοινωνικής συνοχής και διαχείρισης των κοινωνικών θεσμών, σε απότομη και ραγδαία επέκταση. Αγώνας για περίθαλψη και στέγαση των εκτοπισμένων, ανακούφιση της μαζικής δυσπραγίας, δημιουργίας ξενώνων φιλοξενίας και μαθητικών οικοτροφείων για παιδιά, ανασυγκρότηση της κοινωνίας σε όλα τα επίπεδα.
1977:
Λειτουργία της Στέγης "Νέα Ελεούσα" σαν Ίδρυμα 24ώρης φροντίδας για ΑΜΕΑ, η οποία μετεξελίχθηκε σε "Κέντρο Παροχής Υπηρεσιών προς Άτομα με Πολλαπλές Αναπηρίες".
1994:
Ευθύνη για επιτέλεση των διακρατικών υιοθεσιών που γίνονται με βάση τη Σύμβαση για την Προστασία των Παιδιών και για τη συνεργασία αναφορικά με τη Διακρατική Υιοθεσία ((Κυρωτικό) Νόμο του 1994.
1995:
Σύσταση της Κεντρικής Επιτροπής για την παρακολούθηση της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, αποτελούμενη από εκπροσώπους κυβερνητικών υπηρεσιών και μη κυβερνητικών οργανώσεων.
1995:
Σύσταση του Συντονιστικού Σώματος Ηλικιωμένων.
1996:
Συμμετοχή στη Συμβουλευτική Επιτροπή για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας στην Οικογένεια.
2000:
Αναθεώρηση του Περί Βίας στην Οικογένεια Νόμου, στη βάση του οποίου οι Λειτουργοί Κοινωνικών Υπηρεσιών είναι εξουσιοδοτημένοι να ενεργούν ως Οικογενειακοί Σύμβουλοι.
2001:
Εισαγωγή νέου μηχανογραφημένου συστήματος, το οποίο παρέχει διευκολύνσεις για αποτελεσματική διεκπεραίωση της εργασίας σε όλα τα επίπεδα και καλύτερη διαχείριση των παρεχόμενων υπηρεσιών.
2002:
Εισαγωγή του "Εγχειρίδιου Διατμηματικών Διαδικασιών για το Χειρισμό Περιστατικών Βίας στην Οικογένεια", το οποίο ετοιμάστηκε από τη Συμβουλευτική Επιτροπή για τη Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας στην Οικογένεια.
2006 - 2014:
Ψήφιση του περί Δημοσίων Βοηθημάτων και Υπηρεσιών Νόμος που αφορά οικονομική στήριξη σε οικονομικά ευάλωτες ομάδες πληθυσμού. Η Νομοθεσία καταργήθηκε το 2014 καθώς ψηφίστηκε ο Νόμος που προνοεί για το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα και δημιουργήθηκε η Υπηρεσία Διαχείρισης Επιδομάτων Πρόνοιας αρμοδιότητα της οποίας είναι η εφαρμογή των Προνοιών της σχετικής Νομοθεσίας.
2013:
Τροποποίηση των σχεδίων επιχορήγησης του κράτους, με στόχο την εναρμόνηση τους με τις πρόνοιες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναφορικά με μη κερδοσκοπικές οργανώσεις.
2016:
Παροχή υλικών συνθηκών υποδοχής στους αιτούντες διεθνούς προστασίας.
2017:
Έναρξη λειτουργίας του Σπιτιού του Παιδιού. Η διαχείριση και η λειτουργία του έχουν ανατεθεί στο "Hope For Children" CRC Policy Center από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων ενώ τη συνολική επίβλεψη και επιθεώρηση των προγραμμάτων του έχουν οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, οι οποίες παρέχουν χρηματοδότηση μέσω του Σχεδίου Κρατικών Ενισχύσεων του Υφυπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας.
2019:
Καταρτισμός του "Σχεδίου Αναδιάρθρωσης των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας". Στόχος η αναβάθμιση του ρόλου και της αποστολής των Υπηρεσιών, ώστε να μπορούν να ανταποκρίνονται στις Κοινωνικές εξελίξεις και τάσεις καθώς και στην αποτελεσματικότερη εξυπηρέτηση του πολίτη.
2020:
Πιλοτική λειτουργία του Σπιτιού της Γυναίκας, ως ένα διεπιστημονικό Κέντρο, με στόχο την παροχή προστασίας και εξειδικευμένης στήριξης στα θύματα βίας και τις οικογένειες τους.
2021:
Οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, βάσει του Νόμου που προνοεί για την ίδρυση του Υφυπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας (Ν. 89(Ι)/2021), μεταφέρθηκαν από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων στο Υφυπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας και εφεξής αποτελούν Τμήμα του Υφυπουργείου.