Ακτινοπροστασία

Με βάση το άρθρο 35 της Συνθήκης ΕΥΡΑΤΟΜ (Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας), "κάθε κράτος μέλος πρέπει να διαθέτει και λειτουργεί κατάλληλη υποδομή για τη συνεχή παρακολούθηση των επιπέδων ραδιενέργειας στον αέρα, το νερό και το έδαφος, σε συμμόρφωση με τα Βασικά Πρότυπα Ασφάλειας (Basic Safety Standards)". Με βάση το ίδιο άρθρο της Συνθήκης, "η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει το δικαίωμα πρόσβασης και επιθεώρησης της υποδομής αυτής για την αξιολόγηση της λειτουργίας και αποδοτικότητάς του". Επίσης, με βάση το Άρθρο 36 της Συνθήκης, τα κράτη μέλη έχουν υποχρέωση να αποστέλλουν περιοδικά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεδομένα περιβαλλοντικής ραδιενέργειας.

Με βάση το άρθρο 9 του περί Προστασίας από Ιονίζουσες Ακτινοβολίες και Πυρηνικής και Ραδιολογικής Ασφάλειας και Προστασίας Νόμου του 2018, η Υπηρεσία Ελέγχου και Επιθεώρησης για Ακτινοβολίες (ΥΠΕΛ) παρακολουθεί τα επίπεδα ραδιενέργειας στον αέρα, στο έδαφος, στο νερό, στη θάλασσα, στα τρόφιμα, στις ζωοτροφές, στα οικοδομικά υλικά και σε άλλα προϊόντα και αγαθά μέσω κατάλληλου προγράμματος περιβαλλοντικής παρακολούθησης και φροντίζει για την εφαρμογή κατάλληλων μέτρων προστασίας, όταν ενδείκνυται.

Η ΥΠΕΛ λειτουργεί από το 2006 τηλεμετρικό δίκτυο παρακολούθησης της περιβαλλοντικής ραδιενέργειας στην ατμόσφαιρα της Κύπρου, το οποίο λειτουργεί και ως σύστημα έγκαιρης ειδοποίησης σε περίπτωση ραδιολογικού συμβάντος. Το δίκτυο αναβαθμίστηκε το 2009, το 2012, το 2017 και το 2023 και διαθέτει επτά σταθερούς τοπικούς σταθμούς μέτρησης του ρυθμού δόσης γ-ακτινοβολίας που καλύπτουν όλη την ελεύθερη περιοχή της Κύπρου, έναν φορητό φασματοσκοπικό σταθμό μέτρησης γ-ραδιοϊσοτόπων και έναν σταθερό φασματοσκοπικό σταθμό (aerosol) μέτρησης των συγκεντρώσεων ολικής α-ακτινοβολίας, ολικής β-ακτινοβολίας, ραδονίου και γ-ραδιοϊσοτόπων στην ατμόσφαιρα.

Το τηλεμετρικό δίκτυο είναι, επίσης, συνδεδεμένο με το Ευρωπαϊκό δίκτυο EURDEP (European Radiological Data Exchange Platform) και αποστέλλει δεδομένα αυτόματα (σε ωριαία βάση) στο Κοινό Κέντρο Ερευνών (JRC) της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Ίσπρα της Ιταλίας. Δεδομένα περιβαλλοντικών μετρήσεων ραδιενέργειας αποστέλλονται και στην τράπεζα πληροφοριών της Ευρωπαϊκής Ένωσης REM (Radioactivity Environmental Monitoring) πάνω σε ετήσια βάση. Το 2015 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εγκαινίασε τον νέο ιστότοπο του δικτύου EURDEP. Επίσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσιεύει κατά καιρούς εκθέσεις με δεδομένα περιβαλλοντικής ραδιενέργειας που υποβάλλονται στη βάση REM από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ [τελευταίες εκδόσεις: 2012-2014, 2015-2020].


Το εθνικό δίκτυο παρακολούθησης της ραδιενέργειας στο περιβάλλον, πέρα από το τηλεμετρικό δίκτυο, περιλαμβάνει τρεις αυτόματες δειγματοληπτικές αντλίες μικρής παροχής, στη Λευκωσία, στη Λεμεσό και στο Παραλίμνι, για μετρήσεις ολικής β-ακτινοβολίας στην ατμόσφαιρα. Περιλαμβάνει επίσης μία χειροκίνητη και δύο αυτόματες δειγματοληπτικές αντλίες μεγάλης παροχής, στη Λευκωσία, στο Παραλίμνι και στην περιοχή Ακάμα, για την παρακολούθηση σε πραγματικό χρόνο των συγκεντρώσεων γ-ραδιοϊσοτόπων στην ατμόσφαιρα και, ειδικά, τεχνητά παραγόμενων ραδιοϊσοτόπων όπως το Cs-137 και το Ι-131, τα οποία είναι πιθανό να ανιχνευθούν στην ατμόσφαιρα σε περίπτωση πυρηνικού ατυχήματος. Διατίθεται επίσης φορητός εξοπλισμός για διερευνήσεις και μετρήσεις ραδιενέργειας στο περιβάλλον και τους χώρους εργασίας.

Η ΥΠΕΛ πραγματοποιεί δειγματοληψίες και μετρήσεις των επιπέδων ραδιενέργειας στο έδαφος, στα νερά, στο θαλάσσιο περιβάλλον, στα τρόφιμα, στις ζωοτροφές, στα οικοδομικά υλικά και σε διάφορα αγαθά, σε συνεργασία με το Γενικό Χημείο του Κράτους (ΓΧΚ) και το Τμήμα Αλιείας και Θαλασσίων Ερευνών (ΤΑΘΕ).

Μετά το πυρηνικό ατύχημα στην Φουκουσίμα της Ιαπωνίας το 2011, η ΥΠΕΛ, στο πλαίσιο εφαρμογής της ισχύουσας νομοθεσίας και των σχετικών Κανονισμών και Αποφάσεων της ΕΥΡΑΤΟΜ [1, 2] που εφαρμόζονται απευθείας στην Κύπρο, σε συνεργασία και με άλλες κυβερνητικές Υπηρεσίες, εφαρμόζει ειδικό πρόγραμμα επιθεωρήσεων, δειγματοληψιών και μετρήσεων ραδιενέργειας αναφορικά με τα εισαγόμενα προϊόντα από την Ιαπωνία και γειτονικές περιοχές. Παρόμοιες μετρήσεις γίνονται και για άλλα προϊόντα μετά το πυρηνικό ατύχημα στο Τσέρνομπιλ της Ουκρανίας (πρώην ΕΣΣΔ) το 1986.

Πέραν της Συνθήκης ΕΥΡΑΤΟΜ και των Βασικών Κανονισμών Ακτινοπροστασίας, σχετική είναι και η Σύσταση 2000/473/Ευρατόμ που εξέδωσε το 2000 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, παρέχοντας καθοδήγηση στα κράτη μέλη της ΕΕ σχετικά με την παρακολούθηση των επιπέδων ραδιενέργειας στο περιβάλλον με στόχο την αξιολόγηση της έκθεσης του πληθυσμού στο σύνολό του.

Το σύστημα παρακολούθησης της περιβαλλοντικής ραδιενέργειας και έγκαιρης προειδοποίησης σε περίπτωση ραδιολογικού συμβάντος της Κύπρου επιθεωρήθηκε μέχρι σήμερα τέσσερις φορές (το 2006, το 2008, το 2015 και το 2023) από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με βάση τα άρθρα 35 και 36 της Συνθήκης ΕΥΡΑΤΟΜ (EURATOM Treaty Article 35/36 verification visits) και η Επιτροπή εξέδωσε σχετικές εκθέσεις.

Η έκθεση που εξέδωσε η ΥΠΕΛ με δεδομένα περιβαλλοντικής ραδιενέργειας για τα έτη 2004-2009 είναι διαθέσιμη εδώ. Τον Ιανουάριο του 2017, η ΥΠΕΛ προχώρησε σε έκδοση νέας έκθεσης με δεδομένα περιβαλλοντικής ραδιενέργειας για τα έτη 2010-2015, η οποία είναι διαθέσιμη εδώ. Τα δεδομένα αυτά συμπληρώνονται από πανευρωπαϊκά δεδομένα που περιλαμβάνονται στις εκδόσεις που δημοσιεύει κατά καιρούς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για την τήρηση των οποίων η Κύπρος συνεισφέρει σε ετήσια βάση.

Από τον Απρίλιο 2018 η ΥΠΕΛ λειτουργεί εξειδικευμένη ιστοσελίδα, στην οποία παρέχεται στους ενδιαφερόμενους πληροφόρηση σε πραγματικό χρόνο αναφορικά με μετρήσεις ραδιενέργειας στην ατμόσφαιρα της Κύπρου. H ιστοσελίδα είναι διαθέσιμη στην ελληνική και αγγλική και παρέχει στον χρήστη τη δυνατότητα γραφικής απεικόνισης των διαθέσιμων δεδομένων ανά παράγοντα μέτρησης και ανά σταθμό μέτρησης. Η διεύθυνση της ιστοσελίδας στο διαδίκτυο είναι https://radiation.dli.mlsi.gov.cy/.



ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
28.12.2023