Τι είναι οι καρκινογόνοι παράγοντες και πως ενεργούν;
Οι καρκινογόνοι παράγοντες είναι παράγοντες που προκαλούν αλλοιώσεις στη δομή και στη λειτουργία του κυττάρου με αποτέλεσμα αυτό να υποστεί καρκινική εξαλλαγή.
Ποιοι παράγοντες είναι καρκινογόνοι;
Το Διεθνές Γραφείο Έρευνας για τον καρκίνο έχει εκδώσει ένα κατάλογο με γνωστούς και αποδεδειγμένα καρκινογόνους παράγοντες για τον άνθρωπο. Σε αυτό τον κατάλογο περιλαμβάνονται χημικές ουσίες, ακτινοβολίες ή ακόμα και βιολογικοί παράγοντες που σχετίζονται με διάφορες επαγγελματικές δραστηριότητες. Σε αυτούς περιλαμβάνονται διάφορα μέταλλα, φυσικά πυριτικά ορυκτά, ραδιενεργά αέρια και διάφορες άλλες χημικές ενώσεις.
1. Μέταλλα
- Αρσενικό και οι ενώσεις του. Χρησιμοποιείται στην αμπελουργία, στην παρασκευή εντομοκτόνων, παρασιτοκτόνων, διαφόρων φαρμακευτικών προϊόντων κ.α. Ενοχοποιείται για καρκίνο του πνεύμονα και του δέρματος.
- Χρώμιο και οι ενώσεις του. Χρησιμοποιείται στην παρασκευή κραμάτων ανθεκτικών στην οξείδωση, στις επιμεταλλώσεις, στο χρωματισμό της υάλου, στη βαφή υφασμάτων, στη βυρσοδεψία, στο τσιμέντο κ.α. Ενοχοποιείται για καρκίνο του πνεύμονα και πιθανότατα καρκίνο του λάρυγγα και των ρινικών κοιλοτήτων.
- Νικέλιο και οι ενώσεις του. Χρησιμοποιείται στην κεραμική, υαλουργία, γαλβανοπλαστική, στα χυτήρια, στις επιμεταλλώσεις, στην κατασκευή συσσωρευτών, στην βιομηχανία μεταλλικών ειδών κ.α. Ενοχοποιείται για καρκίνο των ρινικών κοιλοτήτων και του πνεύμονα.
- Κάδμιο και οι ενώσεις του. Χρησιμοποιείται στις επιμεταλλώσεις, στα χρώματα, στους συσσωρευτές, στα πλαστικά, στα κράματα κ.α. Ενοχοποιείται για καρκίνο του πνεύμονα και του νεφρού.
- Βηρύλλιο και οι ενώσεις του. Χρησιμοποιείται στην παρασκευή κραμάτων, στην αεροναυπηγική, στην πυρηνική φυσική κ.α. Προκαλεί καρκίνο του πνεύμονα.
2. Φυσικά πυριτικά ορυκτά
- Κρυσταλλικό διοξείδιο του πυριτίου. Είναι πυριτικό ορυκτό το οποίο αποτελεί συστατικό του φλοιού της γης. Απαντάται στα ορυχεία, στα λατομεία, στα χυτήρια, στα κεραμοποιεία, στα τουβλοποιεία, στις οικοδομικές εργασίες, σε ορισμένες βιομηχανίες ελαστικών, χρωμάτων, πλαστικών κ.α. Ενοχοποιείται για τον καρκίνο του πνεύμονα.
- Αμίαντος. Είναι πυριτικό ορυκτό υπό μορφή ίνας που απαντάται ευρύτατα στον φλοιό της γης. Ενοχοποιείται για καρκίνο των βρόγχων, μεσοθηλίωμα και καρκίνο του λάρυγγα. Για περισσότερες πληροφορίες πατήστε εδώ ...
3. Ραδιενεργά αέρια
- Ραδόνιο και τα παράγωγα του και προϊόντα διάσπασης του ουρανίου. Βρίσκονται στα πετρώματα των ορυχείων και σε δομικά υλικά κτιρίων και διαχέονται στην ατμόσφαιρα του εργασιακού χώρου όπου προσκολλώνται στα σωματίδια της σκόνης και της υγρασίας και μπορεί να εισέλθουν στους πνεύμονες με την αναπνοή. Εκπέμπουν σωματιδιακή ακτινοβολία η οποία επιδρά στο DNA των κυττάρων με κίνδυνο καρκινογένεσης.
4. Διάφορες άλλες χημικές ενώσεις
- Πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες. Είναι οργανικές χημικές ουσίες οι οποίες αποτελούνται από ένα ή περισσότερους βενζολικούς δακτυλίους. Έκθεση σε πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες είναι δυνατή στους χώρους επεξεργασίας, καταλυτικής διάσπασης και πυρόλυσης πετρελαίου. Σημαντικότερη πηγή έκθεσης είναι το προϊόν απόσταξης του πετρελαίου, η ανθρακόπισσα στους κλιβάνους παραγωγής κωκ, όπου λόγω των υψηλών θερμοκρασιών εκπέμπεται μεγάλος αριθμός πολυκυκλικών υδρογονανθράκων.
Έκθεση επίσης σε πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες μπορεί να έχουμε στη βιομηχανία αλουμινίου (ηλεκτρολυτική παραγωγή), στα χυτήρια σιδήρου, στη βιομηχανία ξύλου όπου χρησιμοποιούνται ως συντηρητικά, στις διεργασίες παραγωγής επεξεργασίας και χρήσης ασφαλτικών μειγμάτων και υλικών κ.α.
Οι ουσίες αυτές ενοχοποιούνται για την ανάπτυξη καρκίνου στον πνεύμονα, καρκίνου στο δέρμα, στο όσχεο και στην ουροδόχο κύστη.
- Χλωρομεθυλαιθέρες. Χρησιμοποιούνται κυρίως στις βιομηχανίες πλαστικών και προκαλούν καρκίνο του πνεύμονα.
- Αρωματικές αμίνες όπως είναι οι ανιλίνη, η βενζιδίνη και οι ναφθυλαμίνες. Χρησιμοποιούνται στην φαρμακευτική βιομηχανία, στη βιομηχανία ελαστικών, πλαστικών κ.α. Ενοχοποιούνται για καρκίνο της ουροδόχου κύστεως.
- Χλωριούχο βυνύλιο. Χρησιμοποιείται ευρέως στην βιομηχανία πλαστικών και ενοχοποιείται για καρκίνο του ήπατος.
- Αλκυλιωτικοί παράγοντες. Ουσίες οι οποίες βρίσκονται στα χημειοθεραπευτικά φάρμακα ( π.χ. κυκλοφωσφαμίδη και χλωροβουκίλη) τα οποία χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία καρκινοπαθών ασθενών σε Νοσοκομεία και ογκολογικά κέντρα. Πέραν των παρενεργειών που μπορεί να έχουν στους πάσχοντες στους οποίους χορηγούνται, προκαλούν βλαπτικές επιδράσεις στους εργαζόμενους οι οποίοι χορηγούν και έρχονται σε επαφή με αυτά. Προκαλούν βλάβες στο γενετικό υλικό (DNA) των κυττάρων και μπορεί να οδηγήσουν στην ανάπτυξη καρκίνου.
Ακτινοβολία
Καρκινογόνο επίδραση μπορεί να έχει τόσο η υπεριώδης, όσο και η ιοντίζουσα ακτινοβολία. Η καρκινογόνος δράση τους σχετίζεται με βλάβες που προκαλούν στο γενετικό υλικό (DNA) των κυττάρων (μεταλλάξεις). Έκθεση σε ιοντίζουσες ακτινοβολίες μπορεί να υποστούν οι εργαζόμενοι στην εξόρυξη, στην μεταφορά και αποθήκευση ραδιενεργών υλικών, στην παραγωγή χρωμάτων φθορισμού, στους πυρηνικούς αντιδραστήρες, στα ακτινολογικά εργαστήρια και με ραδιογόνες μηχανές. Η ιονίζουσα ακτινοβολία ενοχοποιείται για καρκίνο του δέρματος, του αιμοποιητικού (λευχαιμίας), ανάπτυξη σαρκωμάτων στα οστά και καρκίνου των παραρρινικών κόλπων.
Έκθεση σε υπεριώδη ακτινοβολία υφίστανται οι εργαζόμενοι από την ηλιακή ακτινοβολία, καθώς και οι εργαζόμενοι στις οξυγονοκολλήσεις και στη χρήση λέϊζερ. Ενοχοποιείται για κακοήθη νεοπλάσματα του δέρματος (μελάνωμα, πλακώδες και βασικοκυτταρικό καρκίνωμα) κυρίως σε άτομα της λευκής φυλής.
Ογκογόνοι ιοί
Υπάρχουν ορισμένοι ιοί που έχουν συσχετισθεί με την ανάπτυξη καρκίνου στον άνθρωπο. Όπως με τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, του ρινοφάρυγγα, με το λέμφωμα και με μερικές λευχαιμίες.
Παραδείγματα ογκογόνων ιών για τον άνθρωπο είναι :
- DNA ιοί
- ιός του θηλώματος του ανθρώπου (H.P.V.)
- ιός Epstein-Barr
- ιός της ηπατίτιδας Β
- RNA ιοί
- ιός της Τ-κυτταρικής λευχαιμίας του ανθρώπου, τύπου 1 ( HTLV-1)
Οι εργαζόμενοι σε νοσοκομεία, σε κλινικά εργαστήρια, στην επεξεργασία λυμάτων κ.λ.π. κινδυνεύουν να εκτεθούν σε ογκογόνους ιούς.
Η χρήση καρκινογόνων παραγόντων στους χώρους εργασίας καλύπτεται από τους περί Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία (Καρκινογόνοι και Μεταλλαξιογόνοι Παράγοντες) Κανονισμούς του 2001 έως 2023 (Κ.Δ.Π. 153/2001, Κ.Δ.Π. 493/2004, Κ.Δ.Π. 45/2015, Κ.Δ.Π. 282/2020, Κ.Δ.Π. 298/2021 και Κ.Δ.Π. 220/2023).