Με τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και όλων των συντελεστών παραγωγής, με την εισαγωγή στην παραγωγική αλυσίδα χιλιάδων επικινδύνων ουσιών, με την πολυπλοκότητα και την αναβάθμιση της εργασιακής και επαγγελματικής δραστηριότητας η επίβλεψη της υγείας των εργαζομένων αποτελεί έργο πρωταρχικής σημασίας.
Επισημαίνεται ότι η πρόληψη των κινδύνων και η επιτήρηση της υγείας των εργαζομένων εκεί όπου επιβάλλεται, αποτελούν υποχρεώσεις του εμπλεκόμενου εργοδότη. Σημειώνεται ωστόσο ότι η καλή υγεία και η ευεξία των εργαζομένων συμβάλλει αποφασιστικά στην αύξηση της παραγωγικότητας, στη μείωση του κόστους παραγωγής και στη βελτίωση των γενικότερων κοινωνικών και οικονομικών δεικτών κάθε επαγγελματικής δραστηριότητας.
Η επιτήρηση της υγείας έχει σκοπό να διαπιστώσει την κατάσταση της υγείας των εργαζομένων όσο αφορά την ικανότητα τους να διεκπεραιώνουν τα καθήκοντα που τους ανατίθενται από τον εργοδότη τους. Η επιτήρηση αυτή καθορίζει τα απαραίτητα προληπτικά και προστατευτικά μέτρα για την σωματική και ψυχική ευεξία των εργαζομένων εξασφαλίζοντας την προσαρμογή της εργασίας στις ανθρώπινες ανάγκες. Η επιτήρηση της υγείας των εργαζομένων είναι κυρίως δραστηριότητα πρόληψης με πολλαπλούς στόχους, όπως είναι:
i. Η παρέμβαση για την αντιμετώπιση βλαπτικών παραγόντων στο χώρο εργασίας με στόχο την αποφυγή της έκθεσης σ’ αυτούς (πρωτογενής πρόληψη).
ii. Η προσυμπτωματική διάγνωση παθήσεων, δηλαδή η διάγνωση παθήσεων που δεν έχουν οδηγήσει ακόμα στην εκδήλωση κάποιου συμπτώματος (δευτερογενής πρόληψη).
iii. Η εκτίμηση του βαθμού έκθεσης σε βλαπτικούς παράγοντες μέσα από εργαστηριακές εξετάσεις ανίχνευσης των διαφόρων παραγόντων, ή και των μεταβολιτών τους, σε βιολογικά υγρά (αίμα, ούρα).
iv. Η πρώιμη διάγνωση επαγγελματικών παθήσεων ή και άλλων δυσμενών επιπτώσεων στην υγεία και η έγκαιρη έναρξη αντιμετώπισης τους.
v. Η αποτίμηση της συνολικής κατάστασης της υγείας του εργαζόμενου, η αναζήτηση ύπαρξης παραγόντων για κοινά νοσήματα και η παροχή κατάλληλων συμβουλών για σωστή διατροφή, διακοπή του καπνίσματος, απώλεια βάρους και αύξηση της σωματικής άσκησης με απώτερο στόχο την προαγωγή της υγείας.
Η επιτήρηση της υγείας στηρίζεται, στο μεγαλύτερο της μέρος, στη λήψη του επαγγελματικού ατομικού ιστορικού του εργαζόμενου και ακολούθως στην ιατρική κλινική εξέταση. Σε ορισμένες επαγγελματικές κατηγορίες επιβάλλονται, επίσης, εργαστηριακές/παρακλινικές εξετάσεις, οι οποίες αναζητούν βλάβες διαφόρων οργάνων, χημικές ουσίες που έχουν απορροφηθεί, μεταβολίτες χημικών ουσιών, ή άλλες επιδράσεις χημικών ή φυσικών παραγόντων. Επίσης, όπου είναι αναγκαίο, επιβάλλονται πρόσθετες ειδικές κλινικές εξετάσεις όπως ακτινολογικές, οφθαλμολογικές, λειτουργικές, εξετάσεις αναπνοής, ψυχιατρικές κ.α. ανάλογα πάντοτε με τη φύση των κινδύνων στους οποίους εκτίθενται οι εργαζόμενοι στο εργασιακό περιβάλλον.
Το Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας εφαρμόζει Σχέδιο Δράσης για την εγκαθίδρυση και λειτουργία Συστήματος Επιτήρησης της Υγείας των Εργοδοτουμένων, το οποίο βασίστηκε σε
μελέτη Σουηδού εμπιρογνώμονα που έγινε για το Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας το 2004. Τον Οκτώβριο του 2017 έχουν εγκριθεί και τέθηκαν σε εφαρμογή οι περί Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία (Επιτήρηση της Υγείας) Κανονισμοί
(Κ.Δ.Π. 330/2017) κάτω από τους περί Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία Νόμους του 1996 έως (Αρ. 2) 2015. Οι Κανονισμοί αυτοί ρυθμίζουν τις διαδικασίες και το πλαίσιο λειτουργίας του συστήματος επιτήρησης της υγείας των εργοδοτουμένων στην Κύπρο. Καθορίζουν τις υποχρεώσεις των εργοδοτών, των εξεταζόντων ιατρών καθώς και τις υποχρεώσεις και δικαιώματα των εργοδοτούμενων προσώπων. Ρυθμίζουν επίσης την έκδοση Διαταγμάτων από τον Υπουργό Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων για τις απαιτούμενες ιατρικές εξετάσεις που πρέπει να υποβάλλονται οι εργοδοτούμενοι σε διάφορες επαγγελματικές κατηγορίες ή δραστηριότητες εργασίας. Αρχικά οι Κανονισμοί αυτοί εφαρμόστηκαν με την έκδοση δύο Υπουργικών Διαταγμάτων που αφορούν εργαζόμενους οι οποίοι εκτελούν εργασίες μόνωσης και επάλειψης αμιάντου
(Κ.Δ.Π. 184/2018) και εργαζόμενους οι οποίοι εκτελούν συγκεκριμένες εργασίες στα λιμάνια
(Κ.Δ.Π. 185/2018). Σταδιακά και κατόπιν συμφωνίας με όλους τους εμπλεκόμενους κοινωνικούς εταίρους θα εκδοθούν περισσότερα Υπουργικά Διατάγματα που θα καλύψουν και άλλες επαγγελματικές κατηγορίες / δραστηριότητες εργασίας εκεί όπου κρίνεται αναγκαίο.
Επιπρόσθετα, πρόνοιες για την επιτήρηση της υγείας των εργοδοτουμένων περιλαμβάνονται και σε άλλους εναρμονιστικούς Κανονισμούς και Κώδικες Πρακτικής που έχουν εκδοθεί κάτω από τους περί Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία Νόμους και είναι οι ακόλουθοι:
Εναρμονιστικοί Κανονισμοί
- Οι περί Διαχείρισης Θεμάτων Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία Κανονισμοί του 2002 (Κ.Δ.Π. 173/2002)
- Οι περί Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία (Χημικοί Παράγοντες) Κανονισμοί του 2001 έως 2015 (Κ.Δ.Π. 268/2001, Κ.Δ.Π. 55/2004, Κ.Δ.Π. 295/2007, Κ.Δ.Π. 70/2012 και Κ.Δ.Π. 44/2015)
- Οι περί Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία (Προστασία από Αμίαντο) Κανονισμοί του 2006 έως 2015 (Κ.Δ.Π. 316/2006 και Κ.Δ.Π. 46/2015)
- Οι περί Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία (Καρκινογόνοι και Μεταλλαξιογόνοι Παράγοντες) Κανονισμοί του 2001 έως 2015 (Κ.Δ.Π. 153/2001, Κ.Δ.Π. 493/2004 και Κ.Δ.Π. 45/2015)
- Οι περί Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία (Βιολογικοί Παράγοντες) Κανονισμοί του 2001 (Κ.Δ.Π. 144/2001)
- Οι περί Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία (Τεχνητή Οπτική Ακτινοβολία) Κανονισμοί του 2010 (Κ.Δ.Π. 247/2010)
- Οι περί Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία (Ηλεκτρομαγνητικά Πεδία) Κανονισμοί του 2016 (Κ.Δ.Π. 288/2016)
- Οι περί Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία (Προστασία από το Θόρυβο) Κανονισμοί του 2006 (Κ.Δ.Π. 317/2006)
- Οι περί Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία (Προστασία από Κραδασμούς) Κανονισμοί του 2005 (Κ.Δ.Π. 332/2005)
- Οι περί Ελαχίστων Προδιαγραφών Ασφάλειας και Υγείας κατά την Εργασία σε Εξοπλισμό με Οθόνες Οπτικής Απεικόνισης Κανονισμοί του 2001 (Κ.Δ.Π. 455/2001)
- Οι περί Ελάχιστων Προδιαγραφών Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία (Εξορυκτικές δια Γεωτρήσεων Βιομηχανίες) Κανονισμοί του 2002 (Κ.Δ.Π. 274/2002)
- Οι περί Ελάχιστων Προδιαγραφών Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία (Υπαίθριες ή Υπόγειες Εξορυκτικές Βιομηχανίες) Κανονισμοί του 2002 (Κ.Δ.Π. 275/2002)
- Οι περί Ασφάλειας και Υγείας (Προστασία των Νέων) Κανονισμοί του 2012 έως 2015 (Κ.Δ.Π. 77/2012 και Κ.Δ.Π. 43/2015)
Κώδικες Πρακτικής
- Το περί Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία (Κώδικας Πρακτικής για την Εκτέλεση Εργασιών σε Ύψος) Διάταγμα του 2012 (Κ.Δ.Π. 131/2012)
- Το περί Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία (Κώδικας Πρακτικής για τη Θερμική Καταπόνηση Εργαζομένων) Διάταγμα του 2014 (Κ.Δ.Π. 291/2014)
- Το περί Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία (Κώδικας Πρακτικής για τον Θόρυβο στους Τομείς της Μουσικής και Ψυχαγωγίας) Διάταγμα του 2010. Κείμενο Κώδικα (Κ.Δ.Π. 18/2010).
Πρόνοιες για την επιτήρηση της υγείας των εργοδοτουμένων περιλαμβάνονται και στους ακόλουθους παλαιότερους Κανονισμούς που έχουν εκδοθεί κάτω από τον περί Εργοστασίων Νόμο Κεφ.134.
Επίσης, ρυθμίσεις για την επιτήρηση της υγείας των εργοδοτουμένων περιλαμβάνονται στην νομοθεσία για την προστασία των εργοδοτουμένων από ιονίζουσες ακτινοβολίες και πυρηνική ασφάλεια και ειδικότερα στους περί Προστασίας από Ιονίζουσες Ακτινοβολίες (Βασικές Αρχές) Κανονισμούς του 2002
(Κ.Δ.Π. 494/2002).
Σύμφωνα με το άρθρο 42 των περί Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία Νόμων του 1996 έως (Αρ. 2) του 2015, οι ιατρικές εξετάσεις για σκοπούς επιτήρησης της υγείας των εργοδοτουμένων διεξάγονται από εξετάζοντες ιατρούς. Καθήκοντα εξετάζοντα ιατρού μπορούν να εκτελούν ιατροί με ειδικότητα στην κλάδο της ιατρικής της εργασίας όπως καθορίζεται στους περί Ιατρών (Ειδικά Προσόντα) Κανονισμούς, ή άλλοι προσοντούχοι ιατροί οι οποίοι είναι κάτοχοι ειδικότητας που καθορίζεται με σχετικό Διάταγμα του Υπουργού Εργασίας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων.