Ακτινοπροστασία

Η ασφάλεια των πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής, αλλά και άλλων πυρηνικών εγκαταστάσεων, όπως εγκαταστάσεων που προορίζονται για την παραγωγή και τον εμπλουτισμό πυρηνικών καυσίμων, την επεξεργασία ακτινοβοληθέντων πυρηνικών καυσίμων ή για την αποθήκευση, διάθεση και επεξεργασία πυρηνικών αποβλήτων, είναι πρωταρχική ευθύνη των προσώπων που διαχειρίζονται τη λειτουργία τέτοιων εγκαταστάσεων και εποπτεύεται από ανεξάρτητες εθνικές ρυθμιστικές αρχές στο κράτος στο οποίο λειτουργούν τέτοιες εγκαταστάσεις.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θεσπιστεί ομοιόμορφη προσέγγιση αναφορικά με την πυρηνική ασφάλεια, δεδομένου ότι ένα πυρηνικό ατύχημα θα μπορούσε να έχει αρνητικές συνέπειες για τις χώρες σε ολόκληρη την Ευρώπη αλλά και πέραν αυτής.

Η Οδηγία 2009/71/Ευρατόμ του Συμβουλίου υποχρεώνει τα κράτη μέλη να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν ένα εθνικό πλαίσιο για την πυρηνική ασφάλεια. Η εν λόγω οδηγία αντικατοπτρίζει τις διατάξεις της βασικής διεθνούς πράξεως στον τομέα της πυρηνικής ασφάλειας και ειδικότερα της Σύμβασης για την Πυρηνική Ασφάλεια, καθώς και των θεμελιωδών αρχών ασφάλειας που καθορίστηκαν από τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ).

Η Κύπρος είναι επίσης συμβαλλόμενο μέρος στη Σύμβαση για την Πυρηνική Ασφάλεια (ο σχετικός κυρωτικός νόμος εδώ), συμμετέχει στις κατά καιρούς συναντήσεις ανασκόπησης της Σύμβασης και υποβάλλει σχετικές εκθέσεις. Επίσης, η Κύπρος έχει κυρώσει και άλλες σχετικές με την ασφάλεια Συμβάσεις, όπως η Κοινή Σύμβαση για την Ασφάλεια της Διαχείρισης Αναλωμένων Πυρηνικών Καυσίμων και για την Ασφάλεια της Διαχείρισης Ραδιενεργών Αποβλήτων, οι Συμβάσεις για Έγκαιρη Ειδοποίηση Πυρηνικού Ατυχήματος και Βοήθεια σε Περίπτωση Πυρηνικού Ατυχήματος ή Ραδιολογικής Έκτακτης Ανάγκης και η Σύμβαση για τη Φυσική Προστασία Πυρηνικών Υλικών και Πυρηνικών Εγκαταστάσεων. Επιπρόσθετα, η Κύπρος συμμετέχει στην Ομάδα Ευρωπαϊκών Ρυθμιστικών Αρχών σε θέματα Πυρηνικής Ασφάλειας (European Nuclear Safety Regulators Group, ENSREG).


Το πυρηνικό ατύχημα της Φουκουσίμα στην Ιαπωνία, το 2011, ανανέωσε το διεθνές ενδιαφέρον για τα μέτρα που απαιτούνται για την ελαχιστοποίηση του κινδύνου και την εξασφάλιση των πιο υψηλών επιπέδων πυρηνικής ασφάλειας. Με βάση τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 24-25 Μαρτίου 2011, οι αρμόδιες εθνικές ρυθμιστικές αρχές, από κοινού με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο της Ομάδας Ευρωπαϊκών Ρυθμιστικών Αρχών σε θέματα Πυρηνικής Ασφάλειας (ENSREG), πραγματοποίησαν το 2011 και 2012 σε όλους τους πυρηνικούς σταθμούς στην Ευρωπαϊκή Ένωση αξιολογήσεις κινδύνων και ασφάλειας (προσομοιώσεις ακραίων καταστάσεων, stress tests). Στις αξιολογήσεις αυτές συμμετείχαν επίσης πλήρως και γειτονικές χώρες, όπως η Ελβετία και η Ουκρανία.

Ο στόχος των αξιολογήσεων αυτών ήταν να ελεγχθεί κατά πόσο τα πρότυπα ασφάλειας που χρησιμοποιούνται στους πυρηνικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής είναι επαρκή ακόμα και στην περίπτωση απρόβλεπτων ακραίων καιρικών φαινομένων. Συγκεκριμένα, οι προσομοιώσεις κάλυψαν την ικανότητα των πυρηνικών εγκαταστάσεων να αντέχουν σε βλάβες από φυσικούς ή ανθρωπογενείς κινδύνους, όπως οι σεισμοί, οι πλημμύρες, τρομοκρατικές επιθέσεις ή συγκρούσεις αεροσκαφών.

Οι αξιολογήσεις κινδύνων και ασφάλειας έδειξαν ότι τα πρότυπα ασφάλειας των πυρηνικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής στην Ευρώπη είναι γενικά σε υψηλό επίπεδο, όμως έγιναν και συστάσεις για περαιτέρω βελτιώσεις. Επιπλέον, οι ρυθμιστικές αρχές πυρηνικής ασφάλειας των κρατών μελών κατάρτισαν εθνικά σχέδια δράσης, τα οποία έχουν αξιολογηθεί από ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες από κράτη μέλητης ΕΕ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. H Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που αφορά τη συνολική αξιολόγηση των κινδύνων και της ασφάλειας (προσομοίωση ακραίων καταστάσεων) των πυρηνοηλεκτρικών σταθμών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τις συναφείς δραστηριότητες είναι διαθέσιμη εδώ. Διαθέσιμη είναι και η τελική έκθεση της ομάδας ENSREG (Απρίλιος 2012), όπως επίσης και οι εκθέσεις όλων των χωρών (της ΕΕ και γειτονικών) που συμμετείχαν στις αξιολογήσεις αυτές.

Με βάση τις πιο πάνω προσομοιώσεις ακραίων καταστάσεων, τα διδάγματα από το πυρηνικό ατύχημα στη Φουκουσίμα και τις απαιτήσεις ασφάλειας της Δυτικοευρωπαϊκής Ένωσης Ρυθμιστικών Αρχών για τα Πυρηνικά (Western European Nuclear Regulators Association, WENRA) και του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ), η ΕΕ τροποποίησε με την Οδηγία 2014/87/Ευρατόμ του Συμβουλίου της 8ης Ιουλίου 2014 περί θεσπίσεως κοινοτικού πλαισίου για την πυρηνική ασφάλεια πυρηνικών εγκαταστάσεων την παλαιότερη σχετική Οδηγία 2009/71/Ευρατόμ (η ενοποιημένη έκδοση των δύο Οδηγιών είναι διαθέσιμη εδώ).

Η νέα Οδηγία απαιτεί από τις χώρες της ΕΕ να δώσουν ύψιστη προτεραιότητα στην πυρηνική ασφάλεια σε όλα τα στάδια του κύκλου ζωής των πυρηνικών σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτό περιλαμβάνει τη διενέργεια αξιολογήσεων ασφάλειας πριν την κατασκευή νέων σταθμών πυρηνικής ενέργειας και τη διενέργεια σημαντικών βελτιώσεων ασφάλειας για τους παλαιούς αντιδραστήρες.

Συγκεκριμένα, η Οδηγία:

• ενισχύει το ρόλο των εθνικών ρυθμιστικών αρχών εξασφαλίζοντας την ανεξαρτησία τους από τις εθνικές κυβερνήσεις. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίσουν την ουσιαστική ανεξαρτησία των ρυθμιστικών αρχών από αθέμιτες επιρροές κατά τη διαδικασία λήψεως ρυθμιστικών αποφάσεων, στις οποίες να παρέχονται τα κατάλληλα μέσα και αρμοδιότητες για την ορθή άσκηση των καθηκόντων που τους ανατίθενται. Ειδικότερα, η ρυθμιστική αρχή πρέπει να έχει επαρκείς νομικές εξουσίες, επαρκή στελέχωση και επαρκείς οικονομικούς πόρους για την ορθή εκτέλεση των αρμοδιοτήτων που της έχουν ανατεθεί.

• δημιουργεί ένα σύστημα αξιολόγησης από ομοτίμους (peer-reviews). Τα κράτη μέλη επιλέγουν κάθε έξι χρόνια ένα κοινό θέμα σχετικό με την πυρηνική ασφάλεια και οργανώνουν εθνική αξιολόγηση στο θέμα αυτό. Στη συνέχεια τα κράτη μέλη υποβάλλουν τα αποτελέσματα της αξιολόγησής τους σε άλλα κράτη μέλη για επανεξέταση. Τα πορίσματα αυτών των αξιολογήσεων από ομοτίμους δημοσιοποιούνται.

• απαιτεί την επαναξιολόγηση της ασφάλειας για όλα τα πυρηνικά εργοστάσια τουλάχιστον μία φορά κάθε 10 χρόνια.

• προωθεί τη διαφάνεια απαιτώντας από τους διαχειριστές των πυρηνικών σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας να προβαίνουν σε ενημέρωση του κοινού, τόσο σε περιόδους κανονικής λειτουργίας όσο και σε περίπτωση ατυχήματος.

Η Κύπρος εναρμονίστηκε με τις πρόνοιες της Οδηγίας 2009/71/Ευρατόμ το 2011, με τον τροποποιητικό Νόμο Ν. 127(Ι)/2011, και με τις πρόνοιες της Οδηγίας 2014/87/Ευρατόμ το 2017, με τον τροποποιητικό Νόμο Ν. 122(Ι)/2017. Η εν λόγω νομοθεσία καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε το 2018 με τον περί Προστασίας από Ιονίζουσες Ακτινοβολίες και Πυρηνικής και Ραδιολογικής Ασφάλειας και Προστασίας Νόμο του 2018 [N. 164(Ι)/2018].

ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
9.1.2019